مسجدهاي در هند
تاج‌محل
ميراث جهاني يونسكو
Taj Mahal Sunset Edit1.jpg
اطلاعات اثر
كشور هند هند
نوع فرهنگي تفريحي
معيار ثبت i
شمارهٔ ثبت ۲۵۲
منطقه آسيا، هندوستان
تاريخچه
تاريخچهٔ ثبت ۱۹۸۳ (طي نشست نامشخص)
تاج محل (به هندي: तIज महल، به اردو: تاج محل) از پرآوازه‌ترين بناهاي جهان و آرامگاه زيبا و باشكوهي است كه در نزديكي شهر آگره و در ۲۰۰ كيلومتري جنوب دهلي نو پايتخت هند واقع شده‌است و يكي از عجايب هفتگانه جديد دنيا به‌شمار مي‌رود.
اين بنا به دستور شاه جهان، پنجمين امپراتور گوركاني هند به منظور يادبود همسر ايراني‌تبارش، بنام ارجمند بانو بيگم مشهور به ممتاز محل كه در سال ۱۶۳۱م در سفري جنگي به‌هنگام وضع حمل فوت كرد بنا شده‌است. خود شاه‌جهان نيز بعدتر در همان‌جا به خاك سپرده شد.
همان‌طور كه مشخص است، نام اين بنا، ايراني است. اين ساختمان بر پايه مخلوطي از معماري ايراني، هندي و اسلامي بنا شده‌است و در ساخت آن ۲۰٬۰۰۰ هنرمند و معمار از نقاط مختلف آسيا به‌خصوص ايران، شبه قاره هند، آسياي ميانه و آناتولي شركت داشته‌اند.
آغاز ساخت تاج محل سال ۱۶۳۲م (۱۰۴۲ ش) بوده و در سال ۱۶۴۷م (۱۰۵۷ ش) تكميل شده‌است.
احمد لاهوري و برادرش استاد حميد لاهوري (سده يازدهم هجري) سرمعماران ايراني سازنده تاج محل در هندوستان بوده‌اند.در برخي متون نيز از عيسي خان شيرازي و امانت خان شيرازي طغرانويس، كه هردو ايراني بوده‌اند نام برده شده‌است، كه گويا خوشنويسي كتيبههاي در و ديوارهاي تاج محل به امانت خان واگذار شده بوده است.
محتويات
۱ درگذشت ممتاز محل و وصيت او
۲ معماري باغ و ساختمان تاج محل
۳ معمار و طراح تاج محل
۴ نوشته روي قبر
۵ نگارخانه
۶ پانويس
۷ منابع
۸ جستارهاي وابسته
درگذشت ممتاز محل و وصيت او
شاه جهان و ممتاز محل در سال ۱۶۱۲ ازدواج كردند و ۱۸ سال با يكديگر زندگي كردند و ثمره اين ازدواج ۱۴ فرزند بود كه هفت تن زنده ماندند و بزرگ شدند. ممتاز محل همسر دوم شاه‌جهان بود كه در ۱۷ جون ۱۶۳۱ ميلادي در هنگام تولد چهاردهمين فرزندش جان باخت.
در يكي از حمله‌هاي جنگي، شاه‌جهان ممتاز محل را كه بسيار دوست مي‌داشت همراه برده بود. او باردار و در ماه‌هاي آخر بارداري بود. اين نوزاد چهاردهمين فرزندي بود كه ممتاز محل به‌دنيا آورد و دختر بود كه نامش را «گوهره بيگم» گذاشتند. اما ممتاز محل در اثر وضع حمل جان باخت. هنگام درگذشت «ممتاز محل» ۳۹ سال بيش نداشت او از شوهرش درخواست كرد كه پس از وي زني نگيرد و براي او آرامگاهي بسازد كه بدان نام وي جاويد بماند.
مرگ ناگهاني «ممتاز محل» پادشاه را دچار غم و اندوه ساخت. شاه داغديده پس از تفكر و تدبر بنا به وصيت او تصميم گرفت بنائي بر مزار محبوبش بسازد تا شاهدي بر عشقش باشد، از اينرو طراحان، مهندسان و استادكاران را از گوشه و كنار دنيا گرد آورد تا آرامگاهي را بسازند كه آخرين دستاورد معماري گوركاني گردد.
به نوشته تاريخ‌نگاران، شاه‌جهان در پي درگذشت محبوب‌ترين همراه زندگي‌اش خلعت شاهانه‌اش را به عباي سفيد عوض كرد و يك سال سوگوار بود. شاهي كه قبلاً براي توسعه دامنه سلطنتش خون فراواني ريخته بود، گوشه نشين شد و براي مدتي دخترش «جهان‌آرا» به امور دولتداري پرداخت. روايت حاكي است كه موهاي سياه شاه جهان طي يكي دو ماه سوگواري سفيد شد.
شاه‌جهان پس از آنكه از چنگ رخوت رها شد، در اجراي وصيت ممتاز محل بهترين معماران و خوشنويسان را از سراسر هند و بيرون از آن فرا خواند تا بناي يادبود محبوب ازدست رفته‌اش را در شهر آگرا، پايتخت امپراتوري گوركاني، بسازند.
تاريخ نگاران آن دوران، از اين بناي يادبود با نام «روضه ممتاز محل» ياد كرده‌اند و برخي بر اين نظراند كه «تاج محل» مخفف «ممتاز محل» است. «پيتر ماندي»، جهانگرد اروپايي سده ۱۷ ميلادي نيز در نوشته‌هايش از «تاجِ محل، ملكه دربار گوركاني» نام مي‌برد.
خود شاه‌جهان هم كه سال‌ها بعد، به دست پسرش اورنگ‌زيب شكست خورد و مدتي در زندان قلعه سرخ يا لال قلعه به سر برد، پس از درگذشت كنار ممتاز محل زير گنبد تاج محل به خاك سپرده شده‌است.
معماري باغ و ساختمان تاج محل
شاه جهان جايگاهي را در كنار «رود يمونا جمنا» براي اين بناي بزرگ برگزيد. تاج محل آرامگاهي است با ۵۸ متر بلندي، ۵۶ متر پهنا كه در نزديكي اگرا در ايالت اوتار پرادش هندوستان بر روي يك تخته عظيم ۱۰۰ متر × ۱۰۰ متر مرمرين ساخته شده‌است. اين بناي بزرگ، در يك باغ پهناور ۱۸ هكتاري قرار دارد، كه در مركز اين باغ يك نهر آب طولاني وجود دارد كه به شيوه باغ‌هاي ايراني ساخته شده‌است.
شاه‌جهان قصد داشت براي خود نيز آرامگاهي در كران ديگر «رود جمنا» و برابر آن بسازد و اين دو بنا را با پلي به يكديگر متصل سازد به نشانه آنكه پيوند او و همسرش از جريان زمان هم درمي‌گذرد. قرار بود كه بر خلاف نماي تاج محل كه از مرمر سفيد است، آرامگاه شاه از مرمر سياه باشد. اما سرنوشت بر اين شد كه آرامگاه دوم هرگز برپا نشود و شاه در كنار همسرش آرام گيرد.
تاج محل از سال ۱۹۸۳ جزو ميراث جهاني يونسكو درآمده و در نظر سنجي بزرگ جهاني در سال ۲۰۰۷ ميلادي كه در ۸ ژوئيه همان سال نتيجه آن اعلام گرديد اين بنا در شمار يكي از عجايب هفتگانه جهان در دوران حاضر شناخته شد.
در دو طرف بناي اصلي دو بناي كوچكتر و قرينه به‌چشم مي‌خورد كه در سمت غرب يك مسجد سه‌گنبدي وجود دارد كه از ماسه‌سنگ (قهوه‌اي مايل به قرمز) ساخته شده و در شرق بنايي است كه زماني به مثابه مهمان‌سرا به كار مي‌رفته‌است.
گيوين هامبلي، نويسنده كتاب «شهرهاي هندوستان گوركاني»، مي‌نويسد كه ريشه‌هاي ايراني تاج محل، نخستين و پايدارترين برداشتي خواهد بود كه يك دانش‌پژوه رشته معماري اسلامي با ديدن اين بناي يادبود حاصل مي‌كند. به نظر او، تاج محل يك نمونه از معماري صفوي است و در واقع، نمايانگر حد اعلاي نبوغ ايراني در هنر معماري در خاك هند است. هامبلي با استناد به سخنان هرمان گوتز، كارشناس تاريخ هنر، مي‌افزايد: «تاج محل از بهترين نمونه‌هاي معماري است كه با ذوق و سليقه صفوي انجام شده‌است… در تاج محل موارد معدود انحراف از ارتدكسي هنري صفوي را مي‌توان مشاهده كرد كه شامل» چتري‌هاي راجپوتِ «پيرامون گنبد و تفاوت‌هايي در تناسب ميان گنبد و پايه آن مي‌شود. گلدسته‌ها هم كه احتمالاً با الهام از آرامگاه» محمود خلجي «در» ماندو «ساخته شده‌اند، اندكي متفاوتند. از غرايب روزگار است كه كه يكي از» عجايب جهان «كه كمترين ارتباط را با هنر گوركاني (مغولي) دارد، به نمونه كلاسيك و نماد تمدن گوركاني تبديل شده‌است.»
معمار و طراح تاج محل
گوشه‌اي ازكتيبه‌هاي ثلث تاج محل به خط امانت خان شيرازي
در متون تاريخي به نام معمار اين مجموعه اشاره نشده‌است اما در برخي از متن‌هاي متأخر، به شخصي به نام استاد احمد لاهوري اشاره شده‌است.بنا به يك دستنويس بازمانده از سده ۱۷ ميلادي، سرمعمار تاج محل و لال قلعه يا قلعه سرخ در دهلي همين استاد احمد لاهوري بوده‌است.
علاوه بر اين، در برخي از متون از شخصي به نام استاد عيسي نام برده شده كه بعضي او را اهل شيراز و عده‌اي وي را به دليل لقبش كه افندي بوده اهل استانبول دانسته‌اند. برخي از پژوهشگران نيز به يك نسخه خطي اشاره كرده‌اند كه در آن به «استاد عيسي شيرازي نقشه نويس» و «امانت خان شيرازي طغرانويس» اشاره شده‌است. جداي افراد نامبرده از فردي به نام جرونيمو ورونئو اهل ونيز هم نامبرده شده‌است. عبدالحق شيرازي كه سال ۱۶۰۹ از شيراز به هند مهاجرت كرد و به خاطر استعداد فوق‌العاده‌اش در هنر خوش نويسي از سوي شاه جهان به «امانت خان» ملقب شد. به احتمال قريب به يقين، تمام خطاطي‌هاي روي در و ديوارهاي تاج محل به امانت خان واگذار شده بود، چون تنها نام اوست كه به شكل «امانت خان الشيرازي» زير يكي از خطاطي‌ها در ايوان جنوبي تاج محل حك شده‌است. امضاي او حاكي از مقام بلند امانت خان در دربار گوركانيان نيز هست. در بناي تاج محل آنچه كاملاً مسلم است اين است كه خط ثلث كتيبههاي تاج محل كه به رنگ مشكي بر زمينه مرمر سفيد نشسته اثر امانت خان شيرازي است.
وجود يك معمار لاهوري در طراحي تاج محل به معني فقدان يك يا چند معمار ايراني نيست. زيرا مي‌توان اظهار داشت كه طراحي و ساخت اين مجموعه عظيم و با شكوه، تنها توسط يك معمار صورت نپذيرفته‌است و به احتمال زياد چند نفر معمار و عده كثيري هنرمند در اين كار مشاركت داشته‌اند.
به گفته تاريخدان آمريكايي «ميلو بيچ»، در اين مورد مي‌توان تنها گمانه زني كرد كه معمار اصلي تاج محل چه كسي بوده، اما اين نكته روشن است كه خود شاه جهان به هنر معماري علاقه داشت و لابد در طراحي تاج محل نيز دستكم نقش يك رايزن را داشته‌است.
گفته مي‌شود براي ساخت اين بنا بيست هزار كارگر، استادكار، معمار، سنگ‌تراش، نقاش، فلزكار و جواهرتراش به‌مدت بيست و دو سال كار كرده‌اند.
نوشته روي قبر
سنگ قبرارجمندبانو
نوزاد دختري كه مادرش در سفر تبعيدي از ايران به هند او را در كنار چاه آبي رها كرد تا شاهد دردهاي خود و خانواده‌اش نباشد، سرگذشت شگفت‌آوري پيدا كرد. بگونه‌اي كه او همسر جهانگير شاه شد و در ترقي ايرانيان، از آن جمله برادرش كه پدر ارجمند بانو بود نقش بارزي داشت. .آرامگاه تاج محل در جهان سمبل عشق شناخته مي‌شود. در داخل آرامگاه يا درگاه تاج محل (از عجايب هفتگانه جديد جهان در يونسكو) قبر شاه جهان و ارجمند بانو وجود دارد كه با سنگ مرمر يكپارچه تزئين شده‌است كنار سنگ مرمر قبر سمت راست به خط نسخ فارسي رايج دوره صفويه نوشته شده‌است: مرقد منور ارجمند بانو بيگم مخاطب بممتاز محل متوفي سنه…
كنار سنگ گور شاه جهان نوشته شده:
مرقد مطهر اعلي حضرت فردوس آشياني صاحبقران ثاني شاه جهان طاب ثراه سنه ۱۰۷۶ ق)
تعدادي از سنگ نوشته‌هاي فارسي با خط نستعليق. ۱- قصر قلعه اگرا شاه جهان ۲- قصر اكبر شاه ۳- سنگ نوشته‌هاي فارسي درگاه جهانگير ۴- نوشته‌هاي قبر تاج محل ممتاز محل
برچسب: ، تورهند نوروز95، رزرو تورهند، قدمت تاج محل، مشخصات تاج محل، يكي ار جاذبه هاي توريستي در هند،